Reviewer AP III: Kasaysayan ng Asya-First Quarter

KASAYSAYAN

-- pag-aaral ng mga makabuluhang pangyayari

-- history from “historia” = pananaliksik

3 Salik: tao(sino), Lugar(saan), Panahon(kailan)

2 Kahatian:

A. Pre-Historiko – di-tala/ di-nakasulat

-- “pre”=bago; batay sa ‘labi’

1. Panahon ng Bato

a. Paleolitiko – lumang bato

b. Mesolitiko – gitnang bato

c. Neolitiko – bagong bato

2. Panahon ng Metal – natutong magmina/magtunaw

-- Tanso/copper + Tin= Bakal

B. Historiko – tala/ nakasulat

-- “cuneiform” sistema ng pagsusulat(Sumerian ang nakaimbento)

1. Sinauna/Ancient

-- wakas ay ng bumagsak ang roman Empire(476 A. D.)

2. Medieval—dark o middle(ika-9-10 siglo)

-- nakilala ang simbahan

-- “Renaissance”—muling pagkamulat o ‘enlightenment’

3. Moderno/Kontemporaryo—ika-15 siglo

-- panahon ng paggalugad at pagtuklas

PINAGMULAN NG DAIGDIG

Solar System—binubuo ng mundo at mga planetang umiikot sa araw

Milky Way—pulutong ng mga bituin o galaxy

Araw—pinakamalaking bagay sa Solar System,nagbibigay enerhiya

Orbit—tawag sa daanan ng mga umiikot sa araw

Sandaigdigan—kabuuan ng lahat ng bagay na nabubuhay

2 Klase ng Teorya:

I. Teorya ng Bibliya—Gen. 1:1-26

Aklat ng Genesis—dito nakasaad ang Teorya ng Espesyal na Paglalang

1. Liwanag—pinaghiwalay ang liwanag sa kadiliman

2. lupa at dagat

3. buhay(isda, halaman, ibon)

4. araw, buwan at bituin

5. land animals

6. tao—Adan(alabok) at Eba(tadyang ni Adan)

II. Teorya ng Agham

1. Toeryang Nebular—Immanuel Kant(pilosoper na Aleman,1775)

--haypotesis—mga haka-haka lamang

-- nebula—namumuong gas at alikabok sa kalangitan

-- radiation—mula sa isang mainit na bituin

-- centrifugal force—lakas na dahilan ng pag-ikot

2. T.Planetissimal—Pierre Marquis de Laplace(French scientist 1776)

-- teorya ng maliliit na planeta (araw at bituin)

-- gravity—nagpabilis sa pag-ikot kaya nagkalapit-lapit ang maliliit na planeta at nabuo ang 1 big planet, ang daigdig

3. T. Gaseous Tidal—araw at araw,pagbabago sa T. Planetissimal

-- Sir James Jeans at Harold Jeffreys, 1917

4. T. Big Bang—Lemaitre

-- binubuo ng ulap ng alikabok at gas, nakalutang dahil sa gravity, nabuo at naging bituin, sumabog dahil sa init, kumalat at naging planeta

5. T. Continental Drift—o Kontinenteng Umaanod

-- binuo ni Alfred Wegener, Alemang iskolar, 1912

Pangea—tawag sa super na kontinente

Laurasia-hilaga; Gondwanaland—timog

TOPOGRAPIYA NG BAWAT KONTINENTE

A.ASIA—31, 892, 470 SQ km; 1/3 kalupaan ng mundo

1. Dead Sea—Pinakamaalat at pinakamalalim

2. Bundok Everest—hari ng kabundukan

-- 29,020 feet; nasa pagitan ng Nepal at Tibet

3. Talampas ng Tibet—pinakamataas

4. Lawa ng Baikal—pinakamalalim na lawa sa mundo

5. Kabundukang Himalayas—pinakamataas na hamay ng bundok

B. AFRICA—30, 348, 170 sq km; 2/5 ay disyerto

1. Lake Victoria—ika-2pinakamalaking lawa na tubig-tabang

2. Sahara Desert—pinakamalaking disyerto sa mundo

3. Mt. Kilimanjaro—pinakamataas na bundok  sa Africa

4. Qattara Depression—pinakamamabang lupain sa Africa

5. Riff Valley—pinakamalawak na lambak

6. Nile River—pinakamahabang ilog sa mundo

7. Victoria Falls—pinakamataas na talon sa Africa

8. Lake Tanganyika—ika-2 pinakamalalim na lawa

C. NORTH AMERICA— 24, 217, 280 sq km

1. Niagara Falls—pinakamalaking talon

2. Mt. Mckinley – pinakamataas na bundok sa N.A.

3. Death Valley—pinakamababang bahagi sa N.A.

4. Lake Superior—pinakamalaking lawa sa mundo

5. Mississippi, Misouri River—pinakamahabang ilog sa N.A.

D. SOUTH AMERICA—17, 858, 530 SQ KM

1. Kabundukang Andes—pinakamataas na bundok

2. Amazon Basin—pinakamalawak na kagubatan sa mundo

3. Bundok Aconcagua—pinakamataas na bundok

4. Bulkang Cotopax—pinakaaktibong bulkan

5. Tierra del Fuego—pinakadelikado/mapanganib

E. ANTARCTICA— 14, 200, 000 sq km

1. Vison Massif – pinakamataas na bundok sa Antarctica

2. Capt. James Cook(1772-1778)

--1^st nag-explore sa Antarctica= “Cook Island”

-- Hawaii= dating Sandwich Island

F. EUROPE—10, 523, 000 sq km

1. Mt. Elbus—pinakamataas na bundok sa Europe

2. Etna at Vesuvius—pinakaaktibong bulkan sa Europe

3. Ilog Vodka—pinakamahabang ilog sa Europe

4. Dagat Caspian—pinakamalaking lawa sa mundo

G. OCEANIA/AUSTRALIA—8, 514, 820 sq km

1. Mt. Kosciusko—pinakamataas na bundok sa Oceania

2. Great Barrier Reef—pinakamalaking koral sa mundo

3. Ayers Rock—pinakamalaking bato sa mundo

PAGKAKAPANGKAT-PANGKAT NG MGA PULO SA PACIFIC OCEAN

1. Micronesia—maliit na isla

2. Melanesia—isla ng maiitim na tao

3. Polynesia—maraming isla

EBOLUSYON NG TAO

--  ayon sa mga ssientist, unang anyo ng buhay ay mga organismong binubuo ng iisang selyula,naging kompleks na halamangtubig at hayop-dagat

--reptilya—unang hayop sa lupa, Panahon ng Reptilya(dinasaur)

--mammals—nagpapa-breastfeed/ may mammary glands

--Panahon ng Yelo—“Pleistocene” lumitaw ang unang tao

1991—nahukay si “Eba” na nagpapatunay sa “genetic ancestry”

TEORYA NG EBOLUSYON Charles Darwin, Ingles)

--“Origin of Species”

1. Theory of Use and Disuse

2. Natural Selection     3. Adaptation -- magkakaugnay sa isang kadena ng ebolusyon ang lahat ng nabubuhay na organismo

I. HOMINID—unang pangkat ng tao; Toumai-1^st boy, Ethiopia

a. Ramapithecus—oldest specie of Hominid, sa India nahukay

-- ipinangalan kay Haring Rama, asawa ni Cita sa epiko ng Ramayana

-- pagkain ay nginunguya tulad ngayon; 12-14 milyon taon

b. Australopithecus africanus—Raymond Arthur Dart

-- ‘austra’=unggoy sa Timog, sa Taung, South Africa, 1924

c. Australopithecus robustus—sa Olduvai Gorge, Tanzania

-- ng mag-asawang Mary at Louis Leakey ng Great Britain

-- may matipunong pangangatawan, mahabang noo, maliit na panga

d. “Lucy” o Australopithecus afarensis

-- ni Donald Johanson sa Afar, Ethiopia, 1974

-- dahil sikat ang The Beatles noon mula sa kantang “L:ucy in the Sky with Diamonds”

-- kalansay ng 1 batang babae, 3 ½ talampakan, tuwid maglakad

II. Homo habilis-- ni Dr. Louis Leakey

--Homo-Latin word=”tao”; “taong may kasanayan”

-- “tool maker”—Neolitiko/Bagong Bato

-- natagpuan sa Olduvai Gorge, Tanzania sa Silangang Africa,1959

--“Zinjanthropus”—isang uri nito

III. Homo erectus—“taong-tuwid”/upright man’

-- direktang ninuno ng Homo sapiens

-- lakad tuwid, apoy, mangaso, at mangisda(metal)

a. Taong Java o Pithecantropus erectus

-- natagpuan ni Eugene Dubois, antropologong Dutch

--- sa Java, Indonesia, taas ay 1 ½ metro, utak ay kasinlaki ngayon

b. Taong Peking o Zinjantropus pekinensis

-- natagpuan sa China,1929, ng pangkat ng mga arkeologong Chinese at European; 500,000 taon na ang nakararaan

-- utak ay kahawig ng sa tao ngayon

IV. Homo sapiens—“taong nag-iisip”

-- natagpuan sa Central Asia at Europe

-- mataas ang antas ng kaisipan, namuhay sa kweba, simpleng kasangkapan, naglilibing ng patay, malaking utak, maliit na ngipin

a. Neanderthal—lambak ng Neanderthal, Germany; 1856; 70,000 taon

b. Cro-Magnon—ni Louis Lartet, arkeologong French

-- sa Timog France, 1868

-- 5 talampakan, may saplot ang katawan na yari sa balat ng hayop, naipinta sa dingding ng Lascaux sa France tungkol sa hayop lahat

KABIHASNAN O SIBILISASYON SA MESOPOTAMIA

-- “Meso”=gitna/pagitan; “Potamus”= ilog

--“lupain sa pagitan ng 2 ilog” Iraq ngayon

-- sa rehyon ng Fertile Crescent dahil hugis buwan

1. Sumerian (tao)

-- pinakamatandang kabihasnan

-- Sumer(bandang Timog) lugar o lungsod sa Mesopotamia

-- Tigris at Euphrates= kambal na ilog sa Mesopotamia

+kariton na hila ng buriko(donkey)

+unang gulong, arao atbp.

+lungsod-estado

+kalendaryong lunar (nakabase sa buwan)- 12 buwan

+ “cuneiform”= sistema ng pagsulat(hugis singsing)

+ “patesi”= pinuno ng bawat lungsod-estado; kumakatawan sa hari at pari

+ “Ziggurat”= templo

+ “Sexagesimal”=pagbilang ng animnapu; 60 minutes

+ “Stylus”= pinang-uukit sa luwad (ballpen/panulat nila)

+ “Polytheist”=maraming diyos

+ water clock; sistema ng panukat at timbang

+ Teokrasya= uri ng pamahalaan na nakabatay sa relihiyon ng bawat tao

2. Akkadian – bandang Hilaga

-- “Akkad” = lugar

-- Haring Sargon I

-- pinaka-unang imperyo sa daigdig(malawak ang nasasakupan)

3. Babilonian

-- tribo ng Amorites

-- “Babylon” = sentral

-- “Hammurabi” = gumawa ng “Kodigo ng mga Batas ni Hammurabi”

-- 282 lahat = “mata sa mata, ngipin sa ngipin”(marahas)

-- “double standard na batas”= depende sa nagkasala

4. Assyrian

-- pinakaunang aklatan sa mundo

-- “Assur” = lungsod

-- mararahas na mga mandirigma

-- “Assurbanipal II” = nagpagawa ng 1^st aklatan

-- “Tiglath-Pileser I” = unang hari

-- “Nineveh” = kabisera mula sa Assur

5. Chaldeans

-- “Nabopolassar” = unang hari; tatay ni Nebuchadnezzar

-- “Chaldea” = lugar

+ astronomiya = pag-aaral sa kalawakan

+ astrolohiya = kapalarab

+ Zodiac Signs = pangalan sa mga bituin/ kapalaran

+ Ikalawang Babilonia = dahil muli nilang binuhay ang Babylon

+ Hanging Gardens of Babylon = artipisyal na bundok na parang gusali at may halaman sa taa; pinagawa ni Nebu para kay Amytis

6. Persians

-- Persia – dating pangalan ng Iran

-- Zoroastrinismo = relihiyon, 2 diyos

-- Zoroaster – paring nagtatag

-- Ahura Mazda – diyos ng kabutihan/liwanag

-- Ahriman – diyos ng kasamaan/kadiliman

-- Purgatoryo – pinupuntahan  g mga kaluluwa kung saan nililitis

-- “Zend Avesta” = bibliya nila

-- “Satrap” = gobernador o namumuno

-- “Satrapies” = lalawigan

-- “shah” = tawag sa hari

-- panlalawigang administrasyon = sistematiko

-- paggamit ng barya(daric system) daric dahil kay Darius the Great

-- Lydians = unang gumamit ngbaryang gito

-- Cyrus the Great = 1^st pinuno

7. Hittites

-- Hattushah = lugar

-- unang karwaheng hila ng kabayo

-- uang gumamit ng bakal

8. Phoenician

-- “Phoenicia” = ngayon ay Lebanon; mula sa salitang phoenix(ibon)

-- alpabeto = pinakamahalagang ambag

-- mga magbabarko = mula sa puno ng Cedar

-- pagkukulay ng tela(tina) = mula sa suso (violet)

9. Hebrews

-- Moses = propetang nanguna sa pagtakas ng mga Jews mula sa Egypt patungong Palestine (“Exodus”)

-- wikang Aramaic = lenggwahe ni Hesus

-- monotismo = paniniwala sa iisang diyos ( Yahweh)

-- Canaan/Palestine  = Lupang Pangako

-- Sampung Utos  = binigay kay Moses

-- Abraham = Ama ng Sangkatauhan

-- paglalakbay sa pamamagitan ng caravan(camel)

SINAUNANG EGYPT

-- Ilog Nile-pinakmahabang ilog sa mundo, nagsisimula sa Lake Victoria

-- Egypt= “Gift of Nile” ;   Nile= “Tears of Egypt”

http://www.scribd.com/doc/30514908/A-P-III-Reviewer